کد محصول: 1574

قیمت: رایگان

در کدام استان های کشورمان برای بهره برداری از آب های زیرزمینی بیشتر از کاریز استفاده می شود؟

پاسخ :

مهمترین قنات ها مربوط به استان یزد وشهرهای کم آب که دارای زمین شیب دار کوهستانی می باشند.

قدیم ترین آمار موجود مربوط به سالهای۱۳۲۹تعدادقناتهای ایران را۴۰۰۰۰ باآب دهی۶۰۰۰۰۰ لیتر در ثانیه ذکر کرده است ، طبق برآورد دیگری در سال ۱۳۴۰در ایران ۳۰۰۰۰قنات وجود داشته که  ۲۰۰۰۰ آن با آب دهی  ۵۶۰۰۰۰۰ لیتر در ثانیه دایر بوده است (همان ، ص۱۵۰) بر اساس آمار غیرمدون موجود در بخش آب های زیرزمینی وزارت نیرو درسال۱۳۶۰ تعداد ۱۹۴۴۲قنات دایر بوده است که به موجب آمار ۱۳۶۶به ۲۳۴۵۳  قنات افزایش یافته است (کردوانی (۱۳۷۱) ص ۵۰۵)    طول قنات های ایران بالغ بر ۳۵۰۰۰۰ کیلومتر یعنی تقریبا برابر با فاصله  بین کره ماه و زمین است  (همان ص۳۱۷)

قنات های مشهور و قدیمی ایران مربوط به استان های خراسان ، کرمان ، یزد  ، آذربایجان شرقی ، اصفهان و سمنان است عمیق ترین مادرچاه مربوط به قنات قصبه است که بنا بر پژوهش های باستان شناسی رشته اصلی آن حدود ۲۰۰۰ سال پیش حفر گردیده و قدمت آن موجب رواج افسانه های فراوان در باره ی آن شده است ، این همان قنات است که ناصر خسرو در سال ۴۴۲ ق. عمق آن را ۷۰۰ گز و طول آن را چهار فرسنگ ذکر کرده است ، اما بر اساس تحقیقات یاد شده مادر چاه آن ۲۰۰ متر عمق دارد و طول آن  ۱۳۱۳۵متر است (لباف۱۳۷۶ص۵-۲۷۴)

سابقه قنات دریزد

یزد یکی ازمناطق قدیمی است که قنات های معروف باسابقه چندصدساله داشته است ، حفر اولین قنات یزدرا همزمان بابنای شهر و به اسکندر نسبت می دهند ، بنا به نوشته ی تاریخ های محلی اسکندر بعضی از سرهنکان داراب را که  اعتمادی به ایشان نداشت باخود همراه کرد و ازعراق متوجه خراسان شد ، چون به سر بیابان خراسان رسید که اکنون شهر یزد است ، به لشکر بفرمود تا قلعه ای بساختند ونهری جاری کردند وکسی ازآن خودرا آنجا بنشاند و آن جماعت را درآن ساکن گردانید و آن مقام را کثه نام نهاد و این اول عمارت یزد است که آن را زندان ذوالقرنین می خوانند (جعفری۱۳۴۳ص۲۶) بنا به قول کاتب مؤلف تاریخ جدید یزد این قنات ده آباد نام داشته و تازمان وی دایر بوده است(کاتب ۱۳۴۵ص۲۵) .

بااین حال طبق متون تاریخی سابقه بیشتر قنات های یزد به دوره ی ساسانیان می رسد ، آبادی های زیادی دریزد وجود داردکه تاریخ های محلی بنای آن ها را به شاهزادگان یا بزرگان ساسانی نسبت داده اند ، مستوفی نوشته است:انوشیروان از دختر خاقان چین دو فرزندکرامت شد  یک پسر ویک دختر ، پسررا هرمزشاه و دختر را مهرنگار نام کرد انوشیروان یزد را به اقطاع مهرنگار داد ، چون مهرنگار مالک رقاب یزد گردید  عاملان نصب فرمود و عمال را مأمور ساخت که بنایان و مقنیان که از ممالک به یزد آورده اند به عمارت و احداث قنوات مامور گردانند از آن جمله در ۸ فرسخی شهر دیهی وسیع ساخت و آن را به نام خود مهرگرد نام کرد و اکنون آن قصبه را مهریجرد می خوانند ، و قناتی جاری ساخته مهرپادین نام گذاشت ( مستوفی ۱۳۴۲ص۲۶) و هرمز در یک فرسخی مهریجرد قنات جاری ساخته دهی معتبر عمارت کرد و آن را هرمز نام نهاد و اکنون به خورمیز اشتهار یافته ( همان جا)  و درجای دیگر می نویسد ، وقتی پادشاهی به ایران دخت قراریافت ، او سرهنگی خاص به حکومت یزدنامزد فرمود ابرند نام ، او به یزد آمدحسب الامر در دو فرسنگی شهر دیهی احداث نمود و بیوتات و بساتین و کشتخوانات مرتب داشت وقناتی جاری ساخت وآن قریه راایران آباد نام نهاد ، قریب ۷۰۰سال آباد بود و بعد فتوری در آن پیش آمد و اکنون آباد است و آن را ابرندآباد می گویند (همان ص۳۱-۳۰) همو آب مدوار را به چند قسم منقسم گردانید و در حوالی مهریجرد به ۱۴ تغار قسمت نمود که در۱۰روستای: مهریجرد،منگاباد ،  سریزد ، فهرج ،خویدک ، فتحاباد ، نعیماد ، مریاباد (مریم آباد) ، پای کوشک و خورمیز شرب می شود .

در دوره ی سلاجقه این نهضت حتی به کنیزان و خواجه سرایان هم سرایت کرد ، به طوری که دو کنیز ارسلان خاتون ( همسرعلاء الدوله کالنجار که درسال۵۰۴ق.حاکم یزد بود) به نام ابر و مبارکه دو قنات متصل به هم جاری کردند ( جعفری۱۳۴۳ص۳۷) خواجه سرای وی به نام خواجه صواب نیز قنات آب صواب را جاری کرد (کاتب۱۳۴۵ص۶۲)

دراین دوره  علاءالدوله گرشاسب۴۰سال حاکم یزد بود و بعد از او دخترانش جانشین پدر شدند، اتابک این دو عزّالدین لنگر بود که روستای عزآباد را بناکرد(جعفری۱۳۴۳ص۴۰)و مریم خاتون مادر سلطان قطب الدین که بعد از پسر عزالدین لنگر حاکم یزد شد ، مریاباد (مریم آباد)بساخت و قنات عالی جاری کرد (کاتب۱۳۴۵ص۶۴)در زمان سلطان ابوسعید بهادرخان حاکم یزد بغدادخاتون همسر او درقصبه مهریجردقناتی جاری و به اسم خودموسوم ساخت و اکنون به قنات بغدادآباد مشهوراست (مستوفی۱۳۴۴ص۲۶)

نکته جالب در این دوره نقش زنان دراحداث قنات است که انسان را به یادفرشته باران و فرشته نگهبان آب می اندازد ، مسئله آبیاری درایران حتی در دوره های پیش از هخامنشیان از اهمیت برخوردار بوده است ، شاهان هخامنشی به سدسازی و کانال کشی اهمیت زیادی می داده اند ، در دوره ی ساسانیان از خصوصیات یک دبیر خوب نگهداشتن حساب مربوط به آبیاری بوده است ، آبیاری آن قدر اهمیت داشت که شاهان خود به طور مستقیم درآن نظارت داشتند ، شاپور دوم بعد از شکست دادن و اسیرساختن والرین امپراطور بیزانس او را وادار کرد در شوشتر شادروان بسازد (خسروی۱۳۵۵ص۶۰-۵۹)